Rondleiding kerk en oude begraafplaats
Zaterdag 13 september werd er t.g.v. de Open Monumentendag een bezoek gebracht aan de kerk (200 jaar) en de begraafplaats. Deze middag werd georganiseerd door de werkgroep ‘Monument en Landschap’ van Aold Daol’n: Harm Zwiers, Henk Nijkamp en Patrick Vos. Henk was deze middag de gids en kon een mooie groep welkom heten bij de Walk of Dalen. Waarom hier? Er liggen herdenkingtegels voor (oud)-inwoners van Dalen, die een betekenisvolle bijdrage hebben geleverd. Een van deze tegels ligt er als herinnering aan Huib Minderhoud, die heel veel heeft geschreven over de historie van Dalen, o.a. het boek ‘De kerk van Dalen’.
De geschiedenis van de kerk
Het eerste houten kerkje werd gebouwd rond 800. De bevolking was katholiek. De eerste stenen kerk kwam in 1360. Na de reformatie in 1598 werd het een protestantse kerk. De stenen kerk was toen hoger en groter dan de tegenwoordige. Gericht naar het oosten met een koor dat tot aan de huidige toegangspoort reikte. Zo zaten de parochianen allemaal naar het altaar in het koor gewend. Ze kwamen door de ingang onder de toren naar binnen.
De toren is gebouwd in de 15e eeuw. De kerk en de toren zijn twee Rijksmonumenten.
De kerk heeft zwaar geleden van december 1813 tot mei 1814 door het gebruik als kazerne voor de Nederlandse troepen. Zij moesten het Franse garnizoen in Coevorden insluiten. Na vertrek zag de kerk er vreselijk uit. De muren waren zwart geblakerd door het stoken van vuurtjes en gescheurd. Na een zware storm in 1823 werd de kerk zo zwaar beschadigd dat gebruik niet meer verantwoord was. De toren is gespaard gebleven. De nieuwe kerk van 1824 was aanzienlijk lager. Dat is buiten nog duidelijk te zien aan de oude dakmoet in de toren. Het koor en de zijbeuken verdwenen en er werd een sluitmuur met een grote toegangsdeur (let op de mooie hengen) gebouwd aan de oostkant waar inmiddels de Hoofdstraat lag. Er worden gotische ramen geplaats waardoor het binnen veel lichter wordt. De preekstoel is gebouwd in 1873, nadat de vorige door de Munsterse troepen was vernield. In de kerk zijn nog twee herenbanken bewaard gebleven. In 1673 werd zo’n bank gebouwd, versierd met mooi houtsnijwerk, voor schulte Böttichius, in 1762 een eigenerfde herenbank voor Jan en Grietje Wenninge uit Wachtum. Deze banken waren alleen bedoeld voor hun familieleden. Het orgel is gebouwd in 1850 en is in 1857 uitgebreid met een tweede klavier. Het oude doopvont van Bentheimer zandsteen is verdwenen in de 17e eeuw en kwam in 1892 weer boven water, toen jonkheer J. Hora van Holthe tot Echten het aan het Drents Museum schonk. Het had als bloembak dienstgedaan.
Restauratie
In 1906/1907 volgde een restauratie en de oostgevel (aan de Hoofdstraatkant) werd voorzien van neo-klassieke versieringen. In 1973 werd de kerk volledig gerestaureerd. De oostgevel met de neo-klassieke opsmuk werd teruggebracht naar de oorspronkelijke staat van 1824.
Vanaf 1829 werden er geen doden meer begraven in de kerk. De zerken werden verwijderd. Er zijn nog twee bewaard gebleven. Eentje voor de hoofdingang en eentje aan de binnenzijde bij de Benterdeur. Dit is de grafsteen van luitenant Sixtus Adixstra uit 1636. Door de deur aan de zuidelijke gevel kwamen de bewoners uit de Bente binnen, de deur aan de noordkant werd gebruikt door de Wachtumers.
Bezoek aan het oude kerkhof
Bij de ingang staan twee stenen, rechtop in de grond, merkwaardig op elkaar gelijkend. Twee platte zijden naar elkaar toegekeerd, twee ruwe bolle kanten van elkaar afgewend. Hebben ze in het verleden één geheel gevormd. Er zijn allerlei onderzoeken geweest maar niemand weet het echt. Vroeger lagen de begraafplaatsen vanaf 1830 niet om de kerk, maar buiten het dorp. Achter de kerk in Dalen was geen bebouwing, maar landerijen. Deze grond werd door de boeren aan de kerk verkocht. Op het kerkhof vinden we nog enkele oude graven. Sommige worden niet (meer) onderhouden. Jammer, want er zijn bijzondere graven te zien .Zo zien we een pilaar uit 1906 met ernaast een kindergrafje uit 1868. Ook zijn er drie graftrommels. Deze werden gebruikt als grafgift op een graf Eentje dateert uit 1889. Van de 25.000 graftrommels zijn er ca. 100 over. Deze worden zoveel mogelijk gerestaureerd. Verder zijn er de familiegraven van vooraanstaande families, o.a. van Ten Holte (commissaris van de koningin, twee burgemeesters,) Caspers, Ten Hool en Van Tarel. Er wordt ook gewezen op twee oorlogsgraven, eentje van Gerrit Ridderman (10-5-1945) en eentje van Albert Lahuis (13-5-1945) Er zijn meerdere oorlogsgraven. Ook de graven van vier Canadese vliegers, die boven Dalen werden neergeschoten, werden bezocht. Het baarhuisje uit 1870 is ook nog intact. Het werd ook gebruikt als gevangenis en veel later als opslagplaats voor de brandspuit
De luidklok in de toren is uit 1639. Het heeft alle rampen overleefd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de klok door de Duitsers gevorderd voor de oorlogsindustrie. De klok stond enkele dagen opgeslagen bij schilder Witvoet voor verder vervoer. Witvoet schilderde er met grote letters DALEN op. Na de oorlog werd de klok teruggevonden in Hamburg en door de naam weer afgeleverd in Dalen.
Na de koffie met koek werd de consistoriekamer (ruimte waar de kerkenraad vergadert) en de orgelgalerij bezocht. De middag werd afgesloten met prachtig orgelspel door Anneke Hamberg uit Hardenberg. Zij speelde o.a. stukken van Bach en Rogier van Otterloo. Hierna bedankte Henk de organist Anneke en Lammie van Urk, die voor de ontvangst in de kerk zorgde.
De foto’s bij dit bericht zijn gemaakt door Gerda Kos (Samen Dalen) en Berendien Zwiers, waarvoor dank.
